عمليات محرم پس از فتح خرمشهر و عمليات رمضان در برهه‌اي حساس و حياتي از جنگ اتفاق ‌افتاد كه براي فرماندهان و رزمندگان اهميت فراواني داشت. 
به گزارش «جوان» دولت عراق پس از بيرون رانده شدن از خرمشهر با حمايت قدرت‌هاي بين‌المللي و با استفاده از اهرم شوراي امنيت، همچنان به فكر رسيدن به مقاصد سياسي و نظامي‌اش بود. پس از انجام دو عمليات رمضان و مسلم بن عقيل، نماينده عراق طي نامه‌اي در تاريخ 9 مهر ماه 1361 برابر با اول اكتبر 1982 از رئيس شوراي امنيت سازمان ملل درخواست تشكيل جلسه كرد. 
وزير امورخارجه مراكش در اين جلسه كه در دوازدهم مهر تشكيل شد به حمايت از عراق برخاست و در غياب نماينده‌اي از ايران قطعنامه 522 كه سومين قطعنامه شوراي امنيت به حساب مي‌آمد به اتفاق آرا به تصويب رسيد. 
در اين قطعنامه همچون دو قطعنامه قبلي به جاي كلمه «جنگ» از عنوان «وضعيت ميان ايران و عراق» استفاده شده بود، شوراي امنيت خواستار آتش‌بس فوري و خاتمه همه عمليات‌هاي نظامي شد و دوباره بر تقاضاي خود براي عقب‌نشيني نيروها به مرزهاي شناخته شده بين‌المللي تأييد كرد. 
عراق كه وضعيت خوبي را در جبهه‌هاي جنگ تجربه نمي‌كرد از اين قطعنامه كه در آن هيچ اشاره‌اي به شروع‌كننده جنگ نكرده بود، استقبال كرد و از ايران هم خواست كه با قبول قطعنامه 522 با اعزام ناظران ملل متحد براي بررسي، تأييد و نظارت بر آتش بس و عقب‌نشيني نيروها، موافقت كند. 
در اين قطعنامه همچون قطعنامه‌هاي پيشين به خواسته‌هاي مهم ايران توجهي نشده بود و درباره «آغازگر جنگ» و «چگونگي تأمين خسارت‌ها»ي ناشي از حمله عراق به ايران، سخني به ميان نيامده بود. طبيعي بود كه ايران اين قطعنامه يكجانبه را رد كند. هرچند صدور اين قطعنامه و پذيرش نكردن آن از سوي ايران از نظر سياسي به نفع عراق تمام شد. پس از اين قطعنامه و اتفاقات بعدي‌اش، ارتش عراق با علاوه بر حمله به مناطق مسكوني در شهرها و روستاهاي اطراف مرز، برد حملات موشكي و بمباران‌هاي هوايي خود را به شهرهاي دورتر نيز توسعه داد. حاكمان ارتش بعث حالا اين جسارت را پيدا كرده بودند كه با خيال راحت و با چراغ سبز مجامع و قدرت‌هاي بين‌المللي دامنه حملاتشان را به سوي مراكز غيرنظامي و شهري گسترش دهند. 
پس نياز بود در چنين شرايطي ايران در موضع انفعالي قرار نگيرد. انفعال ايران، جسارت عراق براي ادامه حملاتش را بيشتر مي‌كرد. «حسن دري» كه به طور ويژه و دقيق روي عمليات «محرم» تحقيق و پژوهش داشته، درباره دلايل انجام اين عمليات به «جوان» مي‌گويد: «بعد از عمليات رمضان بن‌بستي در جنگ ايجاد شد كه بايد از آن بيرون مي‌آمديم. بالاخره عدم‌الفتح عمليات رمضان در ميان فرماندهان ناراحتي و سرخوردگي ايجاد كرده بود. پس بايد عملياتي انجام مي‌شد كه تضميني در موفقيتش وجود داشته باشد. آقاي رضايي در يكي از جلسات قرارگاه مي‌گويد كه حضرت امام به من گفته‌اند دشمن را در نوار مرزي درگير كنيد و نگذاريد تنور جنگ خاموش شود. اين راهبردي كه حضرت امام به آقاي رضايي گفته بود و آقا محسن در جلسه‌اي اين مسئله را مطرح كرد، استراتژي‌اي از دلِ اين صحبت‌ها به نام «عمليات محدود» درآورد. يعني بعد از عمليات رمضان در طول نوار مرزي عراق را با عمليات‌هاي محدود درگير كنيم تا براي انجام عمليات گسترده آينده هم يگان‌ها بازسازي شوند هم عدم‌الفتح عمليات رمضان را پوشش دهد. به همين دليل شناسايي‌ها براي اينكه در كدام محدوده مرزي عمليات صورت بگيرد، ‌انجام شد. مناطق شناسايي شده و مدنظر دهلران، نفت‌شهر و سومار بود. قرار بود دو عمليات مسلم و محرم در اين مناطق همزمان انجام شود اما به دليل اينكه محدوده عملياتي مسلم كوچك‌تر بود و دشمن خيلي در غرب براي انجام عمليات سرمايه‌گذاري نكرده بود، عمليات مسلم زودتر انجام شد و امكان همزماني انجام دو عمليات از بين رفت. ديگر فرماندهان گفتند هر وقت منطقه عملياتي محرم آماده شد در يك عمليات مجزا عمل كنيد كه در آخر انجام عمليات در دهم آبان سال 61 كه با ايام محرم مصادف بود، ميسر شد.»
به اين ترتيب عمليات محرم در آبان ماه سال سوم جنگ برابر با 14 محرم الحرام در جبهه شمالي استان خوزستان و در حواشي مرز انجام شد. ايران كه از خاتمه جنگ با انجام فعاليت‌هاي سياسي و توسط كمك‌هاي عادلانه و منصفانه مجامع بين‌المللي، اطمينان نداشت بر انجام عمليات نظامي به عنوان مهم‌ترين راهكار جمهوري اسلامي براي تسليم كردن حكومت عراق و پذيرش شرايط ايران براي پايان دادن به جنگ اقدام كرد. 
عاقبت عمليات محرم به عمده اهداف خود رسيد و پيروزي مهمي را در جبهه‌ها رقم زد. پس از موفقيت رزمندگان اسلام در عمليات مسلم بن عقيل، اين عمليات توانست اميد به پيروزي را در بين مسئولان كشور افزايش دهد. بر همين اساس، امام خميني اين عمليات را «فتح بزرگ محرم» نام نهادند.